Νεολιθικός Πολιτισμός 6000-3000π.Χ

Στην Κύπρο ήδη από το 6000 π.Χ., μαρτυρείται η παρουσία νεολιθικών οικισμών, ενώ σύμφωνα με νεότερες έρευνες γίνεται αναφορά για την εμφανισή τους από το 8000 π.Χ. Ιδιαίτερα αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο νεολιθικός πολιτισμός του νησιού έχει μια ξεχωριστή και ιδιόμορφη σύσταση σε σχέση με τους γειτονικούς της αντίστοιχης περιόδου, με αποτέλεσμα να παραπέμπει τους μελετητές στην υπόθεση πως πρέπει να προϋπήρξε στο νησί μια προνεολιθική παράδοση. Οι πρώτοι άποικοι πιθανολογούνται πως προέρχονταν από τα Βαλκάνια, τη Μακεδονία ή την Κιλικία.

Από το 1700 π.Χ. η Κύπρος είναι γνωστή στις χώρες της Ανατολής, ως η χώρα του χαλκού ενώ αναφέρεται και με την επονομασία Αλάσσια στις χεττικές πινακίδες, στην αλληλογραφία του φαραώ Ακενατόν και στα κείμενα της Ουγκαρί. Με την ονομασία Κύπρος παρουσιάζεται στις πινακίδες της γραμμικής Β γραφής.

Χαρακτηριστικός είναι ο αρχαιότερος νεολιθικός συνοικισμός της Χοιροκοιτίας που ήταν χτισμένος στο λόφο του Μαρωνίου, ανάμεσα στη Λάρνακα και στη Λεμεσό. Επρόκειτο για μια πόλη 5000 κατοίκων που ζούσαν σε θολωτά σπίτια χτισμένα σε λίθινη βάση και με στέγη από ωμούς πλίνθους. Κύρια ενασχόληση των κατοίκων υπήρξε η γεωργία και η κτηνοτροφία, καθώς δεν είχε αναπτυχθεί ακόμη η κεραμική τέχνη. Ωστόσο το 5800 π.Χ. η Χοιροκοιτία ερημώθηκε και εμφανίζονται τα πρώτα πήλινα αγγεία στο Τρουλί, στην βόρεια παραλία του νησιού. Άλλοι αξιόλογοι συνοικισμοί είναι: της Σωτήρας δυτικά της Λεμεσού και της Ερήμης στη νοτιοδυτική πλευρά του νησιού.

Χαλκoλιθική επoχή 3.000-2.300 π.Χ.

Η Χαλκολιθική εποχή είναι η περίοδος που  παρεμβάλλεται ανάμεσα  στη νεολιθική και την εποχή του χαλκού. Η Χαλκολιθική  εποχή Θεωρείται  μεταβατική  περίοδος, γιατί σ'  αυτήν εμφανίζεται  για πρώτη φορά η  εκμετάλλευση του  χαλκού. Οι σημαντικότεροι  οικισμοί της  περιόδου αυτής  έχουν βρεθεί στην  Ερήμη, τη Βασίλια,  τη Σουσκιού και το  Αμπελικού

Χαλκoλιθική επoχή ή επoχή τoυ Χαλκoύ 2.300- 1.050 π.Χ.

Κύρια χαρακτηριστικά της εποχής του χαλκού είναι η εκμετάλλευση του χαλκού της Κύπρου, η εξαγωγή του σε γειτονικές χώρες και η ανάπτυξη στενών σχέσεων με αυτές. Η εποχή του χαλκού διαιρείται σε τρεις μεγάλες περιόδους, την πρώϊμη, τη μέση και την ύστερη εποχή του χαλκού.Για την πρώϊμη εποχή του χαλκού τις κυριότερες πληρ οφορίες λαμβάνονται από τα ευρήματα των νεοκροπόλεων της Φιλιάς, της Βασίλειας, της Αγίας Παρασκευής και της Σωτήρας. Ο χαλκός χρησιμοποιείται την περίοδο αυτή πολύ, αναμειγμένος με κασσίτερο. Στην κεραμική της πρώϊμης εποχής του χαλκού χαρακτηριστικά εί ναι τα ερυθροστιλβωτά αγγεία, που βρέθηκαν κυρίως στη Φιλιά. Η φάση αυτή λήγει γύρω στα 2.100 και συνδέεται πιθανόν με την εγκατάσταση πολλών Μικρασιατών στην Κύπρο.

Η μέση εποχή του χαλκού διαρκεί περίπου 500 χρόνια και λήγει γύρω στα 1.600 π.Χ. Στη φάση αυτή παρουσιάζει σημαντική ανάπτυξη το ανατολικό μέρος του νησιού, αντίθετα από ό,τι συνέβαινε μέχρι τότε, εξαιτίας της ανάπτυξης του εμπορίου με την Ανατολή, με σημαντικό πολιτιστικό κέντρο την Εγκωμη. Η εκμετάλλευση του χαλκού στην Κύπρο συνέβαλε στην οικονομική ανάπτυξη του νησιού, αλλά προκάλεσε και διάφορες απόπειρες για κατάκτηση της Κύπρου από τους ισχυρούς γείτονες της. Αυτή την εποχή αναπτύχθηκαν νέοι συνοικισμοί, καθιερώθηκαν εμπορικές ανταλλαγές με όλες τις γειτονικές χώρες και έγιναν πολλά οχυρωματικά έργα για προστασία του νησιού από τις ξένες επιδρομές.

Ωστόσο, η πιο λαμπρή φάση της Κυπριακής προϊστορίας είναι η ύστερη εποχή του χαλκού (1.600 - 1050 π.Χ.) . Τότε η Κύπρος έγινε μεγάλο πολιτιστικό κέντρο και συνδέθηκε με το μυκηναϊκό πολιτισμό. Ο Μυκηναίοι εγκαταστάθηκαν ειρηνικά ως έμποροι στα νότια και ανατολικά παράλια και ανέπτυξαν οικονομικές σχέσεις με την Ανατολή. Χάλκινο άγαλμα του Ραμαίου αυτοκράτορα Σεπτήμιου Σεβήρου (193 - 2110 που βρέθηκε στους Χίτρους. Παγώνι σε ψηφιδωτ ό στην Πάφο Η ελληνική διείσδυση στην Κύπρο έγι νε ειρηνικά με τη μορφή της εγκατάστασης μυκηναϊκών αποικιών. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο το Κούριο ήταν αποικία των Αργείων και σύμφωνα με τον Παυσανία η Πάφος χτίστηκε από τους Αρκάδες. Οι πόλεις της Κύπρου εξελληνίστηκαν σιγά, σιγά και οι Κύπριοι πήραν πολά στοιχεία από τη μυκηναϊκή θρησκεία. Την ίδια εποχή (γύρω στα 1.500 π.Χ.) εμφανίστηκε στην Κύπρο η συλλαβική κυπριακή γραφή. Γύρω στα 1.200π.Χ. πολλές κυπριακές πόλεις υπέστησαν σοβαρές καταστροφές από επιδρομές Χετταίων, ενώ το 1.050 προκλήθηκαν μεγάλες καταστροφές στην Κύπρο, πιθανόν από σεισμό. Στην ύστερη εποχή του χαλκού σπουδαιότερα κέντρα της Κύπρου ήταν η Εγκωμη, το Κίτιο, το Κούριο, το Παλαίκαστρο, η Παλαίπαφος, η Κυρήνεια, οι Χύτροι, η Μύρτου και η Ταμασσός. Η Εγκωμη, όπως φαίνεται από τις νεότερες ανασκαφές, υπήρξε μια πόλη με αξιοθαύμαστο πολεοδομικό σχέδιο. Η πόλη ήταν χωρισμένη σε οικοδομικά τετράγωνα και στις διασταυρώσεις των κύριων δρόμων υπήρχαν εγκαταστάσεις κατεργασίας του Χαλκού.

Αρχαϊκή Περίoδoς 1000-500 π.Χ.

Στην Κύπρο παρατηρείται στην  αρχή της αρχαϊκής περιόδου  ειρηνική συνύπαρξη και  βαθμιαία συγχώνευση του  ελληνικού και του κυπριακού  στοιχείου. Ετσι, στην αρχή της αρχαϊκής  περιόδου οι Ελληνες κατείχαν  τις περισσότερες παραλιακές  πόλεις, ενώ οι Ετεοκύπριοι  κατοικούσαν στο εσωτερικό του  νησιού και στην Αμαθούντα στη  νότια ακτή.

Φoίvικες, Ασσύριoι, Αιγύπτιoι στηv Κύπρo 700-545 π.Χ.

Τον 9ο αιώνα π.Χ.  εγκαταστάθηκαν στην  Κύπρο Φοίνικες  άποικοι, που  περιορίστηκαν αρχικά  στην πόλη Κίτιο και  χρησιμοποιούσαν το  νησί ως εμπορική  βάση. Στο Κίτιο οι Φοίνικες  ίδρυσαν μεγάλο ναό  αφιερωμένο στην  Αστάρτη και κράτησαν  την πόλη κάτω από  τον έλεγχο τους ως τα  τέλη του 4ου αιώνα  π.X . Στις αρχές του 7ου  αιώνα η Κύπρος  υποτάχτηκε στους  Ασσύριους. Οι κάτοικοι πλήρωναν  φόρο, αλλά φαίνεται πως διατηρούσαν και κάποια ανεξαρτησία. Οι Ασσύριοι  κράτησαν το νησί  ως το 650 π.Χ.  περίπου και στη  συνέχεια  παραχώρησαν  αυτονομία στις  Κυπριακές πόλεις  με αντάλλαγμα  την καταβολή  φόρου.Τότε οι  κυπριακές πόλεις  γνώρισαν μεγάλη  οικονομική και  πολιτιστική  ανάπτυξη. Ανάμεσα τους ξεχώριζε αυτή την εποχή η  Σαλαμίνα, που χτίστηκε στα  μέσα του 11ου αιώνα από τους  κατοίκους της Εγκωμης. Τη δύναμη της φανερώνουν  κυρίως οι χτιστοί θαλαμοειδείς  τάφοι, που αποκαλύφθηκαν με  τις ανασκαφές τα τελευταία  χρόνια. Τη μεγάλη ανάπτυξη της Κύπρου κατά την περίοδο της  αυτονομίας της διέκοψε η κατάκτηση της από τους Αιγύπτιους, το  560 π.Χ. Η  αιγυπτιακή κατάκτηση κράτησε περίπου 15 χρόνια (560 - 545) και  έληξε με την υποταγή του νησιού σε νέους δυνάστες, τους Πέρσες.

Οι Πέρσες στηv Κύπρo 545 π.Χ.

Οι Πέρσες κατέκτησαν την Κύπρο το 545 π.Χ. Επί περσικής κυριαρχίας, όπως και επί της αιγυπτιακής, οι Κύπριοι βασιλιάδες έχασαν την αυτονομία τους, αλλά διατήρησαν τα βασίλειά τους με την καταβολή φόρου υποτελείας. Το 499 όταν κηρύχθηκε η Ιωνική επανάσταση, οι περισσότερες κυπριακές πόλεις ξεσηκώθηκαν εναντίον της περσικής κυριαρχίας, με επικεφαλής τον Ονήσιλο, αδελφό του βασιλιά της Σαλαμίνας Γόργου. Ο Ονήσιλος κατάφερε να εκθρονίσει τον αδελφό του, όταν ο τελευταίος αρνήθηκε να πάρει μέρος στην επανάσταση. Τότε οι Πέρσες αποβίβασαν στρατεύματα στην Κύπρο και μετά από σκληρό αγώνα κατάφεραν να αποκαταστήσουν την κυριαρχία τους. Στη διάρκεια της επανάστασης αυτής, έγινε μάχη στην πεδιάδα της Σαλαμίνας, η οποία έκλινε με το μέρος των Ελλήνων, αλλά κατέληξε σε νίκη των Περσών, αφού προηγουμένως ο βασιλιάς του Κουρίου Στασίνορος προσχώρησε στους Πέρσες. Στη διάρκεια της μάχης αυτής σκοτώθηκαν ο Ονήσιλος και ο Αριστόκυπρος, βασιλιάς των Σόλων. Ακολούθησε σκληρή πολιορκία των Σόλων, που κράτησε πέντε μήνες και της Παλαίπαφου. Μετά την ήττα τους οι κυπριακές πόλεις τιμωρήθηκαν σκληρά από τους Πέρσες και περισσότερο απ' όλες οι Σόλοι. Οι Πέρσες τοποθέτησαν ως βασιλιάδες δικούς τους ανθρώπους. Ακόμα βελτίωσαν τη θέση των Φοινίκων του νησιού για να είναι πιστοί σύμμαχοι στην καταδυνάστευση των Κυπρίων

Ο Κίμωvας στηv Κύπρo 478 π.Χ.

Οι Έλληνες μετά τις επιτυχίες τους εναντίον των Περσών στους περσικούς πολέμους αποφάσισαν να εκδιώξουν τους Πέρσες από την Κύπρο για δυο κυρίως λόγους:

• Η νίκη τους εναντίον της Περσών της Κύπρου θα τόνωνε περισσότερο το εθνικό αίσθημά τους, και
• Η Κύπρος θα αποτελούσε σπουδαία βάση των Ελλήνων προς την Ανατολή.

Έτσι το 478 έφθασε στην Κύπρο στόλος από 50 πλοία με επικεφαλής τον Σπαρτιάτη Παυσανία και τους Αθηναίους Κίμωνα και Αριστείδη. Οι Έλληνες νίκησαν εύκολα τους Πέρσες, αλλά εγκατέλειψαν γρήγορα την Κύπρο γιατί αναγκάστηκαν να στραφούν προς τον Ελλήσποντο. Έτσι οι κυπριακές πόλεις ξαναϋποτάχτηκαν τους Πέρσες. Το 450 π.Χ. έπλευσε στην Κύπρο αθηναϊκός στόλος από 200 τριήρεις, με αρχηγό τον Κίμωνα, που είχε ως πρώτο στόχο τον έλεγχο του βορειοδυτικού μέρους του νησιού. Ο αθηναϊκός στόλος κυρίευσε το Μάριον και στη συνέχεια πολιόρκησε το Κίτιον. Κατά την πολιορκία όμως του Κιτίου πέθανε ο Κίμωνας (499 π.Χ.) μετά από αυτό, οι Αθηναίοι έλυσαν την πολιορκία. Έτσι συνεχίστηκε η περσική κατοχή του νησιού ως το τέλος του 5ου π.Χ. αιώνα.

Η Σαλαμίvα και o Ευαγόρας 411 π.Χ.

Το 411 π.Χ. κατέλαβε τη Σαλαμίνα ο Ευαγόρας, που αποτελούσε την πιο σημαντική φυσιογνωμία του Κυπριακού ελληνισμού στην Αρχαιότητα. Ο Ευαγόρας ήταν απόγονος των Τευκριδών, που είχαν εκδιωχθεί από τους Φοίνικες, και κατέστρωσε το σχέδιο του για την κατάληψη της Σαλαμίνας στην Κιλικία, όπου είχε καταφύγει. Μετά την επιτυχία του ενίσχυσε στρατιωτικά την Σαλα μίνα, ακολούθησε φιλελληνική πολιτική και είχε ως στόχο του τη γρήγορη απελευθέρωση της Κύπρου από τους Πέρσες και τους Φοίνικες. Για να πετύχει τον σκοπό αυτό, ο Ευαγόρας συμμάχησε με τους Αθηναίους, τους οποίους βοήθησε στον πόλεμο τους με τους Σπαρτιάτες. Το 394 ο Αθηναίος ναύαρχος Κόνωνας, με τη βοήθεια του Ευαγόρα, έχοντας με το μέρος του και τον περσικό στόλο, νίκησε τον σπαρτιατικό στόλο στην Κνίδα. Στην πρώτη δεκαετία του 4ου αιώνα ο Ευαγόρας κατόρθωσε να αναπτύξει οικονομικά την πόλη της Σαλαμίνας και να την κάνει πρώτη δύναμη της Κύπρου. Αυτό είχε ως συνέπεια την απόφαση του Ευαγόρα να προχωρήσει σε ανοικτή πια αναμέτρηση με τους Πέρσες για τον έλεγχο της Κύπρου. Το 391 κατόρθωσε να κυριεύσει μερικές πόλεις μεταξύ των οποίων και την Αμαθούντα. Το 387 κυρίευσε το Κίτιο και την Ταμασσό. Τα πράγματα όμως εξελίσσονταν σε βάρος του Ευαγόρα, ιδιαίτερα μετά την ειρήνη που έκλεισαν οι Αθηναίοι με τους Πέρσες το 387. Ασημένιο Κύπελλο του 14ου π.Χ αιώνα ( Φωτογραφία Κυπριακού Μουσείου) Οι Πέρσες αποβίβασαν στην Κύπρο ισχυρό στρατό με επικεφαλής τον Ορόντη και τον Τιρίβαζο, οι οποίοι συνέτριψαν το στρατό του Ευαγόρα το 381. Το 380 ο Ευαγόρας κατάφερε να εκμεταλλευτεί την αντίθεση του Ορόντη, βασιλέα των Περσών και έκλεισε ειρήνη με τους εξής όρους : Να πληρώνει φόρους και να περιοριστεί στην περιοχή της Σαλαμίνας. Ο Ευγόρας πέθανε το 373 π.Χ. χωρίς να εκπληρώσει το όνειρο του, να διώξει δηλαδή τους Πέρσες από την Κύπρο. Μετά το θάνατο του Ευαγόρα, βασιλιάς της Σαλαμίνας έγινε ο γιος του Νικοκλής, ο οποίος ανατράπηκε το 361 π.Χ. από το γιο του Ευαγόρα Β, γιατί αποδείχθηκε εντελώς ανίκανος ηγεμόνας. Ο Ευαγόρας Β ακολούθησε φιλοπερσική πολιτική και εξορίστηκε από τη Σαλαμίνα, όταν εννιά κυπριακές πόλεις ξεσηκώθηκαν κατά των Περσών. Το 351 π.Χ. περσικός στρατός αποβιβάστηκε στη βόρεια παραλία της Κύπρου, έχοντας μαζί του και τον Ευαγόρα Β. Μετά από σκληρές συγκρούσεις οι οκτώ πόλεις υποτάχθηκαν εκτός από τη Σαλαμίνα που είχε βασιλιά τον Πνυταγόρα. Ο Πνυταγόρας έμεινε βασιλιάς της Σαλαμίνας επί 20 περίπου χρόνια, με τον όρο να πληρώνει φόρους στο βασιλιά των Περσών

Ελληvιστική Περίoδoς: Ο Μέγας Αλέξαvδρoς και oι Πτoλεμαίoι 294 π.Χ.

Στην αρχή της Ελληνιστικής περιόδου οι Κύπριοι βασιλιάδες βοήθησαν με το ισχυρό ναυτικό τους τον Μέγα Αλέξανδρο στις ναυτικές επιχειρήσεις του εναντίον των Περσών. Το Κυπριακό ναυτικό διαδραμάτισε αποφασιστικό ρόλο στην πολιορκία και κατάληψη της Τύρου. Ο Μέγας Αλέξανδρος τότε προσάρτησε τις κυπριακές πόλεις στο κράτος του, παραχωρώντας τους όμως αυτονομία. Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, η Κύπρος αποτέλεσε το αντικείμενο μεγάλου ανταγωνισμού ανάμεσα στους διαδόχους του κράτους του Αλέξανδρου. Μετά από διάφορες πολεμικές συγκρούσεις η αντίθεση για τον έλεγχο της Κύπρου εντοπίστηκε ανάμεσα στον Πτολεμαίο και τον Αντίγονο. Με το μέρος του Πτολεμαίου πήγαν οι πόλεις Σαλαμίνα, Πάφος, Σόλοι και Αμαθούντα, ενώ με το μέρος του Αντίγονου τάχτηκαν το Κίτιον, το Μάριον, η Λάπηθος και η Κυρήνεια. Ο Πτολεμαίος με ισχυρό στρατό κατάφερε τελικά να γίνει κύριος του νησιού. Ο Πτολεμαίος τιμώρησε ιδιαίτερα σκληρά τους βασιλιάδες του Κιτίου και της Λαπήθου, κατέστρεψε τελείως την πόλη Μάριον και καταδίωξε τη φοινική δυναστεία του Κιτίου. Στη συνέχεια προσέφερε τις τιμωρημένες πόλεις στο βασιλέα της Σαλαμίνας Νικοκρέοντα ως αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες του. Σε λίγο όμως ο Νικοκρέοντας κατηγορήθηκε από τον Μενέλαο, αδελφό του Πτολεμαίου, ότι συνωμοτεί εναντίον του. Μετά απ' αυτό ο Πτολεμαίος έστειλε στρατό εναντίον του Νικοκρέοντα, ο οποίος πολιόρκησε τη Σαλαμίνα. Ο Νικοκρέοντας αυτοκτόνησε. Μετά το θάνατο και του Νικοκλή, βασιλιά της Πάφου, που ακολουθούσε πολιτική, η οποία είχε ως στόχο τη συνένωση των κυπριακών πόλεων, έμεινε απόλυτος κυρίαρχος της Κύπρου, ο αδελφός του Πτολεμαίου Μενέλαος. Εναντίον του όμως στράφηκε ο Αντίγονος, που αποβίβασε στρατό στην περιοχή της Καρπασίας, με επικεφαλής το γιο του Δημήτριο τον Πολιορκητή. Ο Δημήτριος σε μάχη που έγινε κοντά στη Σαλαμίνα που ήταν η έ δρα του Μενέλαου, κατάφερε να συντρίψει το στρατό του αντιπάλου του. Στη συνέχεια ανέλαβε δράση εναντίον του Δημητρίου του Πολιορκητή, ο ίδιος ο Πτολεμαίος, ο οποίος όμως αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Αίγυπτο άπρακτος, μετά την ήττα του από το στόλο του Δημητρίου σε ναυμαχία. Έτσι, μετά τις επιτυχίες του Δημητρίου του Πολιορκητή η Κύπρος, έμεινε στα χέρια του ως το 294 π.Χ. που την κατέλαβε και πάλι ο Πτολεμαίος. Τότε η Κύπρος έγινε επαρχία του κράτους των Πτολεμαίων της Αιγύπτου. Οι Πτολεμαίοι έδωσαν μεγάλη σημασία στην καλή στρατιωτική και πολιτική οργάνωση της Κύπρου, γιατί διέβλεπαν τη μεγάλη στρατηγική σημασία που θα είχε για την ασφάλεια του κράτους τους. Επικεφαλής της επαρχίας της Κύπρου τοποθετούσαν συνήθως πολύ έμπιστα τους πρόσωπα που είχαν τον τίτλο του στρατηγού. Στην εποχή των Πτολεμαίων, οι σπουδαιότερες κυπριακές πόλεις ήταν η Σαλαμίνα και η Πάφος. Η περίοδος της πτολεμαϊκής κυριαρχίας στην Κύπρο ήταν ειρηνική, κι' αυτό είχε ως συνέπεια τη σημαντική οικονομική και πολιτική άνθηση του νησιού. Αυτό φαίνεται από την ανάπτυξη της αρχιτεκτονικής και της γλυπτικής, την ίδρυση και ανάπτυξη καινούργιων πόλεων. Τέτοιες ήσαν η Αρσινόη στη θέση της πόλης Μάριον και άλλες δυο με το ίδιο όνομα στην Αμμόχωστο και κοντά στην Πάφο

Ρωμαϊκή Περίoδoς: Οι Ρωμαίoι στηv Κύπρo, 58 π.Χ.

Η στρατηγική θέση και ο πλούτος της Κύπρου προσέλκυσαν τους Ρωμαίους, που την κατέλαβαν το 58 π.Χ. Η Κύπρος αποτέλεσε μαζί με την Κιλικία ρωμαϊκή επαρχία, με πρωτεύουσα την Πάφο. Το 47 π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρας παραχώρησε τη Κύπρο στην Κλεοπάτρα και το 30 π.Χ. μετά το θάνατο του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας, η Κύπρος έγινε πάλι, ρωμαϊκή επαρχία. Άλλες σημαντικές πόλεις, εκτός από την Πάφο, ήταν η Σαλαμίνα, το Κούριον, οι Σόλοι και οι Χύτροι.